رویکردهای مختلف به تفاهم نامه امنیتی افغانستان و پاکستان

با سفر یک هیئت عالی‌رتبه امنیتی پاکستان به افغانستان، پیش‌نویس توافقنامه امنیتی بین سازمان امنیت ملی افغانستان و سازمان اطلاعات محرمانه ارتش پاکستان (ISI) در ماه می سال جاری میلادی امضاء شد. بر اساس این توافقنامه دو سازمان به‌منظور مبارزه بهتر با تروریسم با یکدیگر همکاری خواهند کرد.

امضای پیش‌نویس این توافقنامه که به‌صورت محرمانه صورت گرفته بود هفته گذشته افشا شد و باعث اعتراض شمار زیادی از نمایندگان مجلس نمایندگان،  شخصیت‌های مطرح سیاسی و جهادی همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد و اجتماعی در افغانستان شد. دامنه این انتقادات به کابینه دولت وحدت ملی نیز کشیده شد و «رحمت‌الله نبیل» رئیس امنیت ملی افغانستان و «حنیف اتمر» مشاور امنیت ملی اشرف غنی پیرامون این مسئله در حاشیه جلسه هیئت دولت به مشاجره پرداختند. در این میان کرزی ـ رییس‌جمهور پیشین افغانستان ـ نیز خواستار لغو این تفاهم‌نامه شده است.

از سوی دیگر هند نیز نسبت به امضای این پیمان امنیتی ابراز نگرانی کرده است. «اجیت دیول» مشاور عالی امنیت ملی هند گفته است که این اقدام بر اساس مفروضات و تصورات اشتباه صورت گرفته زیرا پاکستان در نظر دارد افغانستان را تحت فشار قرار دهد. همچنین اعضای کمیسیون امنیت مجلس نمایندگان افغانستان با احضار رئیس سازمان امنیت ملی این کشور به توافقنامه مذکور واکنش نشان دادند. این نشست که برای بحث و تبادل نظر پیرامون مفاد این پیمان بود، پشت درهای بسته برگزار کردید.

از محتوای دقیق این توافق اطلاعی در دست نیست اما بر اساس اظهار نظر افراد آگاه، انجام عملیات مکمل و هماهنگ علیه طالبان جزء مفاد آن است. «عاصم بجوا»، رییس بخش روابط عمومی ارتش پاکستان در اظهار نظری در شبکه‌های اجتماعی گفته است که این توافق‌نامه شامل اشتراک‌گذاری اطلاعات، عملیات هماهنگ و مکمل اطلاعاتی در دو طرف مرز می‌شود. بر اساس این توافق‌نامه، سازمان‌های اطلاعاتی دو کشور در عملیات علیه تروریسم همکاری می‌کنند. یکی از مفاد مهم این توافق‌نامه، بازپرسی مشترک از مظنونان به ارتکاب اقدامات تروریستی است. هم‌چنین آی.اس.آی ریاست امنیت ملی افغانستان را تجهیز کرده و کارمندان آن را آموزش می‌دهد.

به‌طور خلاصه می‌توان بر اساس اخبار و تحلیل‌های موجود، مواردی از جمله کمک‌های فنی و تکنیکی آی.اس.آی به ریاست عمومی امنیت ملی افغانستان، مبادله اطلاعات میان دو نهاد پیرامون گروه‌های تروریستی (مشخصاً داعش و القاعده)، مبارزه مشترک با جدایی‌طلبی و گروه‌های جدایی‌طلب، مبارزه مشترک دو نهاد با سرویس‌های اطلاعاتی دشمن، فراهم کردن امکان بازجویی زندانیان پاکستانی در افغانستان توسط بازجویان پاکستانی، تعهد آی.اس.آی بر فراهم ساختن تجهیزات مورد نیاز سازمان امنیت ملی افغانستان و نیز ارائه آموزش‌های لازم به نیروهای آن و نهایتاً فراهم آمدن امکانات لازم جهت بازجویی مشترک از شبه‌نظامیان دستگیر شده توسط نهادهای ذی‌ربط در دو کشور را به‌عنوان مهم‌ترین مفاد پیش‌نویس توافقنامه مورد بحث بیان نمود.

سفر رییس جمهور غنی به ایران؛ چالش ها و چشم اندازها

آقای اشرف غنی رییس جمهور افغانستان، امروز در راس هیئتی بلندپایه ای وارد ایران می شود. این سفر می تواند منظر جدیدی فراروی روابط دو کشور در آینده بگشاید. جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب تاکنون مهاجرین افغان را با آغوش گشاده پذیرفته و همیشه در کنار مردم و دولت افغانستان بوده است و برای بهبود شرایط اقتصادی و امنیتی آن از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد کرد. ایران و افغانستان همسایگانی هستند که بیشترین قرابت دینی، زبانی و تاریخی را با یکدیگر دارند؛ از این رو گزافه نیست اگر بگوییم که امنیت و رفاه دو کشور پیوستگی بالایی داشته و ارتقاء امنیت در افغانستان به مثابه بهبود امنیت در مرزهای جمهوری اسلامی ایران تلقی می شود.

به نظر می رسد این سفر نقش مهمی در گسترش روابط دو کشور و حل برخی مناقشات سیاسی که بر روابط دو کشور سایه انداخته است، داشته باشد. مهمترین اتفاقی که می تواند به عنوان دستاورد این سفر محسوب شود، امضا قرارداد جامع امنیتی میان دو کشور است. انعقاد این قرارداد بخش قابل توجهی از نگرانی های امنیتی دو کشور را برطرف خواهد نمود. 

مسئله دیگری که در روابط دو کشور مطرح است، مقوله تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان است. سرریز تبعات قاچاق مواد افیونی به کشورمان، آسیب های اقتصادی، اجتماعی و انسانی فراوانی را متوجه جمهوری اسلامی ایران نموده است. هرچند مبارزه با مواد مخدر در عالی ترین شکل ممکن توسط کشورمان صورت می گیرد اما مسئله مبارزه با کشت، تولید و فرآوری مخدر علیرغم تبلیغات کشورهای فرامنطقه ای و سازمان های بین المللی، مورد توجه جدی نبوده است. جمهوری اسلامی ایران می تواند در امر ترویج کشت های جایگزین خشخاش در افغانستان نقش فعالی ایفا نماید که نتایج امنیتی و اقتصادی آن در کنار کاهش آسیب های مصرف و قاچاق مواد مخدر درون کشور قابل توجه است.

مهاجرین افغان، مسئله دیگری در روابط دو کشور است. حضور بیش از دو میلیون مهاجر غیرقانونی افغان در کشورمان یکی از چالش های جدی پیش روی دولتمردان است. عدم سازماندهی مهاجران آسیب های امنیتی، اقتصادی و اجتماعی  فراوانی داشته و دارد. بازگشت مهاجران یا لااقل سازماندهی و نظام مند کردن فعالیت آنان در ایران می تواند در سطح سران دو کشور در این سفر مورد بررسی قرار گیرد.

مسئله هیرمند و حقابه ایران از این رود نیز یکی از محورهای مناقشه آمیز در روابط دو کشور محسوب می شود. منطقه سیستان در طول تاریخ از محل آب هیرمند سیراب می شده و حیات اجتماعی و اقتصادی این منطقه بستگی تام به آب این رودخانه دارد. در سال های اخیر به دلایل مختلف ایران از حقابه خود از هیرمند محروم بوده و این امر زندگی اقتصادی و اجتماعی این منطقه را به سمت نابودی برده است. استیفای حقابه ایران و رسیدن به راه حل های منطق و عملی می تواند رونق دوباره ای به کشاورزی، آبزی پروری و زندگی در سیستان ببخشد.

علاوه بر این موارد، رفع موانع گمرکی، گسترش مبادلات اقتصادی میان دو کشور و فعال کردن ظرفیت های اقتصادی کشور جهت کمک به توسعه و پیشرفت افغانستان از جمله انعقاد قرادادهایی به منظور استفاده افغانستان از بندر چابهار می تواند در دستور کار سران قرار گیرد. از آنجا که افغانستان کشوری محصور در خشکی است، استفاده از بندر چابهار جهت واردات و صادرات در باز شدن گره های ژئوپلیتیکی این کشور نقش موثری خواهد داشت و می تواند به توسعه اقتصادی و امنیتی آن کمک به سزایی نماید.

انتظار می رود مسائل فوق که عمده ترین مسائل فیمابین دو کشور هستند مورد توجه مسئولین و سران دو کشور قرار گیرند. در دنیای جدید عمق استراتژیک نه وجود تجهیزات و تاسیسات در دیگر کشورها که عمق دوستی و برادری میان ملت هاست. بی تردید رفع این چالش ها موجب تحکیم دوستی و گسترش برادری میان دو کشور خواهد شد.